ana-ku! Kulib turibdilar. – Xayri opa holdan toygandek ko‘ksini changalladi. – Xudoga shukur, tirik ekansiz. – U birdan hiqillab yig‘lab yubordi. – Voy ko‘rdim-a, aniq-taniq ko‘rdim-a…
– Aytmadimmi? – dedi oyim quvonib. – Acha xolaning foli to‘g‘ri chiqadi demaganmidim. Nasib etsa, Asqarjon kelsa, shunaqa to‘ylar qilingki.
Xayri opaning o‘sma tortilgan qoshlari, rangsiz chehrasi chiroyli, juda chiroyli ekanini birinchi marta payqadim. U nuqul kular, yig‘lab turib kular, hadeb bir gapni qaytarar edi.
– Voy ko‘rdim-a! Aniq-taniq ko‘rdim-a.
…Uch ayol yangitdan choy qo‘yishdi. Acha xolani maqtab-maqtab gangir-gungur suhbatlashishdi.
Chindan ham Acha xolaning foli to‘g‘ri chiqdi. Bittasi to‘g‘ri chiqdi. Qor tushgan kuni tog‘am keldi. Qo‘ltiqtayog‘ini do‘qillatib kirib keldi…
Hoji buvi Acha xola aytganidek o‘g‘lini kutdi. Yigirma yilcha kutdi. Ancha oydin kechalar o‘tdi. Keyin… uni mahalla ko‘mdi. Oydin kechada Xayri opa aniq-taniq ko‘rgan Asqar aka ham kelmadi… Lekin nima uchundir Acha xolani hech kim ayblamadi. Tog‘am eson-omon kelganida oyim bosh-oyoq sarpo qilolmagani uchun Acha xola ham og‘rinmadi. U onda-sonda xurjunini ko‘tarib kelib qolar, oyim aylanib-o‘rgilib kutib olar edi. Negaki, oyimning o‘zi odamsiz turolmas, har doim xonasi gavjum bo‘lar edi. Eshikdan kim kirib kelmasin, uning ko‘ngli doim yaxshilikni sezib turgan bo‘lardi.
Bir galgisi ayniqsa oshib tushdi. O‘zim bilan bir sinfda o‘qigan bola prorab bo‘lib mahallaning boyvachchasiga aylandi-qoldi. Shayton yo‘ldan ozdirdimi, boshqami, ishqilib, bosar-tusarini bilolmay qoldi. Qo‘sha-qo‘sha imoratlar soldi. Oxiri lop etib qamalib ketdi. Bir kuni ishga ketayotsam, shu yigitning onasi oyimning oldida o‘tirib hasrat qilyapti.
– To‘xtavoyim tuhmatga uchradi, o‘rgilay. Bolaginamning xusumatga yo‘liqqaniga qandoq chidayman! O‘zimning qon bosimim bor. Erta-indin o‘lib ketsam, tepkilab ko‘madiganimdan ayrilib qoldim, aylanay.
– Voy unaqa demang, ovsinjon. – Oyim uni ohista yupatdi. – Yaxshi gapgayam, yomon gapgayam farishta omin deydi. Nasib etsa hali hech nima ko‘rmagandek bo‘lib ketasiz. – U ovozini birdan pasaytirdi. – Ko‘nglim sezib turibdi. To‘xtavoy erta-indin kelib qoladi. To‘xtavoyingiz qandoq yaxshi bolaki! Mana, meni aytdi dersiz. Erta-indin eshikdan kirib keladi.
– Voy, og‘zingizdan o‘rgilay, ovsinjon! Koshkiydi-ya!– To‘xtavoyning onasi yig‘lamsirab fotiha tortdi. – Iloyo aytganingiz kelsin!
Oyimning hamma «karomat»lariga chidasam ham, bunisiga chidolmadim. Kechqurun ishdan kelganimda shundan gap ochilgan edi, koyib berdim.
– Sizga ham Acha xoladan yuqqan shekilli, – dedim yarim hazil, yarim kinoya qilib. – Nima, fol ochyapsizmi? Ko‘pchilikning haqiga xiyonat qilgan qallobni maqtab o‘tiribsiz.
Oyim ko‘zimga diqqat bilan tikilib qoldi.
– Qahring shunaqa qattiqmi? – dedi anchadan keyin.
– Qahrning nima daxli bor? – dedim qaysarlik bilan.– Qilg‘ilikni qilgandan keyin jazosini olsin-da. Qadamini o‘ylab bosadigan bo‘ladi.
– Albatta, senlar o‘qimishlisan, hamma narsani bilasan… – Oyim bir zum jimib qoldi-da, o‘ziga-o‘zi gapirayotgandek sekin qo‘shib qo‘ydi. – Onasida nima gunoh? Qon bosimi bo‘lsa, ertaga puf etib dumalab ketsa, shunga suyunasanmi? Ona-ku bu… Shunaqa qahring qattiqmi?
Oraga noqulay sukunat cho‘kdi. Negadir Acha xolani, o‘sha oydin kechani, o‘sha olma choyni esladim…
IMON
«Domimiz»ning birinchi qavatida Klava xola degan kampir turadi. Hech kim uni otasining ismini qo‘shib «Klavdiya Falonchiyevna» deb atamaydi. Klava xola – hamma uchun Klava xola. Bechora hayotda omadi yurishmagan xotin. Zavodda o‘ttiz yil ishlagan. Yoshligida beva qolgan. Yolg‘iz o‘g‘lini deb umrini o‘tkazgan. Aytishlariga qaraganda, o‘g‘lini rejim bilan ovqatlantirib, rejim bilan uxlatib o‘stirgan ekan. Bitta farzanddan ham buyurmadi. O‘g‘li uylanishi bilan xotininikiga ko‘chib ketdi. Shundan keyin Klava xola asabiyroq bo‘b qoldi. Eshik tagida o‘tirib, uzzukun hammaga dashnom bergani bergan.
– Hoy piyonista, ertalabdan zaharingga barmatuxa ichgandan ko‘ra bolangga ikki paket sut obersang bo‘lmaydimi?
– Hoy olifta, mashinangni podyezd tagiga qo‘yma, bu yer senga garajmas!
Ba’zan kichkina qizalog‘im eshikdan hasrat qilib kirib keladi.
– Klava xola meni durochka dedi.
– Nima qiluvding?
– Samokatni tez uchirganmishman.
– Ha, endi, o‘zing ham tez uchmagin-da…
Klava xolaning ovozi bir kun chiqmay qolgan edi, darrov bilindi. Surishtirsam, kasalxonaga tushibdi. Buyragi xasta ekan. Bechoraning hammaga dashnom berib o‘tirishiyam bir davlat ekan. Butun «dom» zerikib qoldi. Ikki haftacha o‘tgandan keyin Klava xola bilan yonma-yon turadigan qo‘shnimiz eshik taqillatib keldi.
– Yuz so‘m qarz berib turing, – dedi iltimos qilib. – Klava xolaga uch yuz so‘m kerak bo‘lib qopti. Ikki yuzini qo‘shnilardan yig‘dik.
– Nimaga kerak bo‘pti?
– Anig‘ini bilmayman, – qo‘shnim yelkasini qisdi. – Ammo judayam zarurmish.
Berdim. Oradan bir oycha o‘tgach, Klava xola qaytib keldi. Podyezd tagidagi skameykada shumshayib o‘tiribdi. Rangi bir holatda. Odamlarga dashnom beradigan holiyam yo‘q.
– Voy-bo‘, yosharib ketibsiz-ku! – dedim ko‘nglini ko‘tarish uchun.
Klava xola inqillab o‘rnidan turdi.
– Rahmat, o‘g‘lim, – dedi negadir ta’zim qilib. – Katta yordam berding. Pulingni qaytaraman. Pensiyamdan beraman. Yig‘ib-yig‘ib.
Shundoq shaddod kampirning ta’zim qilib turishi g‘alati ta’sir qilib ketdi.
– Qiziqmisiz, men sizga pulni gapirayotganim yo‘q-ku. Tuzukmisiz, o‘zi?
– Operatsiyadan yaxshi chiqdim, – Klava xola ma’yus jilmaydi. – Pul bermasam bo‘lmadi.
Hayron bo‘ldim.
– Kimga?
– Kim bo‘lardi, vrachga!
Beixtiyor yoniga o‘tirib qoldim.
– Kimga deysiz?
– Vrachga! – Klava xola mening soddaligimdan afsuslangandek ohista bosh chayqadi. – Uch yuz so‘m bermasam bo‘lmasdi. Operatsiya qilmasdi. Qilsayam, yarim yildan keyin o‘ladigan qilib kesardi.
Rostini aytsam, tovonimdagi jonim hiqildog‘imga keldi.
– Nima, xirurg sizdan pul talab qildimi? Kim o‘sha vrach? Familiyasi nima?
– E, bolam, qo‘ysang-chi! – Klava xola qo‘l siltadi. – Familiyasini aytganim bilan nima o‘zgarardi?
Garangsib qoldim.
– Nima, vrach sizdan rostdan ham pul so‘radimi?
– Oy sinok, sinok! – Klava xola og‘ir bosh chayqadi.– So‘ragani yo‘q, so‘ragani yo‘q. Faqat seshanba kuni operatsiya qilamiz, deydi-da, jumaga qoldiradi, juma kuni operatsiya qilamiz deydi-da, seshanbaga qoldiradi. Odammisan demaydi. Oxiri palatadagi kasallar o‘rgatishdi. 300so‘m bersangiz, darrov stolga oladi, deyishdi. Pul berishim bilan muomalasiyam o‘zgardi, o‘ziyam boshqacha bo‘p qoldi.– Klava xola mahzun kulib qo‘ydi. – Nimayam derdim. Vrach ham odam. Undayam nafs bor. Bir og‘iz rahmat degan so‘zingga muhtojmi. Bolnitsaga yotishga order olaman, desang, qo‘lingga qarab turadi-ku. Bu-ku butun boshli operatsiya.
Dunyoda har xil ablahlik bor. Lekin bemorni davolash uchun pora olish…
Oradan ikki haftami,