киирбэт, дьаат ото, – хаһа-хаһа атырдьаҕынан батары анньа сатаата.
Нэһиилэ киллэрэн бүтүн бугул оту окко холбоото.
– Эчи, ыараабытын, инчэҕэйэ бэрт буо, дь… Айуу-айа, хара сарсыардаттан от айдаана. Мин оту сиирбэр дылы, – эмиэ мөҥүттэ-мөҥүттэ куолутунан олбуорун диэки аа-дьуо айаннаата.
-8-
Эн итинник буоллаххына мин манныкпын диэбиккэ дылы, Момуойга холоонноох манна үгүс. Момуой төһө да мөҥүтүннэр, тылын дьаатынан баппатар, син сүрэх дуомнаах. Онто тэбэ түстэҕинэ тыллыргаатар даҕаны дьиэ ис-тас үлэтин толорор. Сыраан Бүөккэ баар улуу сүрэҕэ суох диэн. Сытан тахсар. Итиннэ сытар, онно сытар, нэһиилэ оронон олоппоско олорон көрөр, түннүк аттыгар турдаҕа буолан туругура түһэр. Итинтиҥ да сааһа ыраатан эрэр. Ойох, оҕо кэлииһи дуо – ханнааҕы сүрэҕинэн. Сытыганныырын да сүрэҕэлдьиир сурахтаах. Сытар да сылаалаах буоллаҕа. Утуйартан ордук киниэхэ суох. Букатын утуйарын улуу дьолго холуо этэ. Ону баара өлөрүҥ да манан дьыала буолбатах. Ханнааҕы сүрэҕинэн өлө оонньуой? Сыраанын да сотторун улахан сах гынар – ол иһин ааттыын Сыраан.
Момуойга холоонноох үгүс. Момуойга утары эмиэ баар. Бөппүрүөк Момуойу бүөлэтээри, бэлиэ бэссимииһи най ыытымаары таҥара аатырбыт аптымыыһы эмиэ айбыт. Сэргэх Сэргэй бу сиргэ сэргээбэтэ диэн суох. Бары-барыта бэрт, бэлиэ, сонун. Туох барыта туһалаах. Халлааны хайдаҕын да иһин хайҕыыр, хайа баҕарар киһини халлааҥҥа тиийэ арбыыр. Санаатын туох да бэйэлээхтэн түһэрбэт. Бэл, эмээхсинэ өлбүтүгэр: «Эрэйдээҕим, оттон сынньанан абыранаахтыыр инигин», – диэн мүөттээх тылынан тыыннааҕар сөп буолбут кэргэнин тиһэҕэр кытары онтунан хадаҕалыы сатаабыт. Оҥоһуллан хаалбыт олохпут эн аптымыыскыттан-бэссимиискиттэн кыраам да уларыйбатаҕа ини.
-9-
Ким эрэ бу Халдьаайыга тэһийбэккэ тэһэ кэйдэрэр, тыына-быара хаайтарар. Бөөлүүн эдэр итириктэр уот баҕанатын түҥнэри көтөн кэбиспиттэр. Аны итирдилэр да массыына үөһэ түһэллэр. Киһини-сүөһүнү да дэҥнииллэр, баары барытын барчалыыллар. Онон, уот да суох, төлөпүөн да, араадьыйа да, тэлэбииһэр да суох. Барыта биирдэ ньим баран хаалла. Иҥэ-бата сатаан халдьаайылар хайдах-туох буолаллар, тугунан аны саатыыллар? Эбиитин Хатыҥнааҕы кытары ситимниир баар-суох хорук тымырдарын – суолларын уу быһа охсон кэбиспит. Бэҕэһээҥҥи ардах дьайан аастаҕа. Ардах аайы суураллар суоллаах нэһилиэккэ сотору-сотору аан дойдуттан арахсан арыыланан хаалар. Оччоҕо халдьаайыларга бэйэни салайыныы, дьэ, дьиҥнээхтик кэлэ түһэр. Баһылыктара диэн балыыҥка киһи. Итириктииртэн ордубат ыына-мээнэ киһи хайа сирэйинэн кимтэн тугу ирдиэй.
Бороскуой бөлүүҥҥүнү кытары уруккуну-хойуккуну барытын холбуу сыбаан биир тыынынан кэпсии оҕуста. Бачча эрдэ ким киниэхэ тиһэх сонуну тиһэн биллэрэ охсубута буолла. Бэйэтэ ирдээн булара дуу. Кини киһи истибитин иилэ хабан ылан кимиэхэ эмит кэпсии охсоору ыксала диибин диэн. Кэпсии тиийбит киһитэ хотоҥҥо сылдьар буоллаҕына, хотоҥҥо кытта сүүрэн тиийэн иһитиннэрэр идэлээх.
– Халлааммыт, дьэ, оҥоруутун оҥордо. Сай ортото буолла да быар куустан