href="#ulink_aa0f52bd-2606-5937-b662-1fb38f9fd217">4, złożony ze skrajnych żywiołów radykalnych z wodzem PPSD galicyjskiej, Daszyńskim, na czele. Ministrem wojny w tym rządzie zostaje Edward Śmigły-Rydz, który uprzednio zgłaszał się był do „Wehrmachtu”, lecz go tam Niemcy nie przyjęli, a potem złożył był przysięgę na wierność Radzie Regencyjnej.
Rewolucja niemiecka wypuszcza Piłsudskiego z Magdeburga. Dnia 10 listopada Piłsudski przyjeżdża do Warszawy. Dnia 11 listopada Niemcy proszą o zawieszenie broni i dnia 11 listopada Niemcy zostają wypędzeni z Warszawy5. Rada Regencyjna, która uprzednio mianowała Piłsudskiego wodzem naczelnym, ogłasza manifest, gdzie powiada, że „władzę i odpowiedzialność… w Twoje ręce, panie Naczelny Dowódco, składamy, dla przekazania Sejmowi Ustawodawczemu”.
Polska zaczyna żyć.
Z dwóch orientacji – austriacko-niemieckiej i rosyjsko-koalicyjnej – obie spełniły swą rolę, obie dobrze przysłużyły się ojczyźnie. Dmowski da nam sympatię Ententy, pomoc wojskową i pieniężną, Dmowski wywalczy nam granice zachodnie. Piłsudski i skutki jego polityki dały nam istnienie w Warszawie POW i – chociażby pośrednio – te bataliony „Wehrmachtu”, które umożliwiły objęcie władzy nad krajem i nie dopuściły bolszewików. Obie orientacje wpływały na wywołanie sprawy polskiej, której pojawienie się na scenie dziejowej było zresztą naturalnym wynikiem tego, że Rosja i Niemcy zaczęły walczyć ze sobą. Pomiędzy orientacją austriacko-niemiecką a rosyjsko-koalicyjną nie było w czasie wojny żadnego porozumienia, przeciwnie, była zawziętość i nienawiść, ale gdyby obie orientacje były ułożone i zorganizowane z góry, gdyby im role rozdał jakiś reżyser polityczny, nie mogłyby one zdziałać więcej niż zdziałały. Istnienie dwóch orientacji nie tylko nie zaszkodziło Polsce, lecz przeciwnie, pomagały one sobie nawzajem, i dziś historia musi przyznać, iż dobrze się stało, że były Legiony w Austrii, których nie chciała prawica, i wojsko polskie na wschodzie, którego nie chciała lewica, i dobrze było, że istniał Komitet Narodowy w Paryżu, którego nie chcieli aktywiści, i „Wehrmacht” w Warszawie, którego nie chcieli pasywiści.
Przypisy
1 Rząd Steczkowskiego powołano 4 kwietnia 1918.
2 Polska Siła Zbrojna (niem. Polnische Wehrmacht) – polskie oddziały wojskowe podległe władzom niemieckim, utworzone w kwietniu 1917 w Królestwie Polskim. W listopadzie 1918 wcielone do Wojska Polskiego.
3 Rząd Świeżyńskiego powstał 23 października 1918.
4 Właśc. Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej, powołany 7 listopada 1918 w Lublinie.
5 Niemcy wycofywali się z Warszawy znacznie dłużej, i nie było to efektem „wypędzenia”, ale zawartego z Polakami porozumienia.
Piłsudski chce być samodzielny
Przyjeżdżającego do Warszawy brygadiera Piłsudskiego powitał na dworcu książę Lubomirski i zabrał go do swego uroczego pałacyku w cienistych ogrodach Frascati na herbatę. Piłsudski uprzejmie to zaproszenie przyjął, był wtedy entuzjastycznie witany jako wódz Polskiej Republiki Ludowej i jako wódz socjalistów całej Polski, gdyż podział socjalistów na PPS Królestwa i PPSD Galicji, jakkolwiek formalnie jeszcze istniejący, stawał się, oczywiście, przeżytkiem wobec połączenia dzielnic. Książę Lubomirski był zastępcą władzy królewskiej. Przy herbacie ze śmietanką w jego pałacyku zdetronizowana przed urodzeniem monarchia i rodząca się republika podały sobie ręce.
Ale Piłsudski nie był tym, za jakiego uchodził w oczach swych „towarzyszy” socjalistycznych. Niebawem przecież powie do nich: „Długo jechaliśmy wspólnym tramwajem socjalistycznym – ja wysiadłem na przystanku, który nazywa się »Niepodległość«”.
Na razie mamy w Warszawie rząd monarchiczny – Radę Regencyjną, która zresztą od monarchizmu już usiłowała delikatnie się odsunąć, twierdząc, że jej władza nie przesądza przyszłego ustroju państwa; w Lublinie powstał rząd socjalistyczny, republikański, z wodzem PPSD, Daszyńskim, na czele.
Gdyby Piłsudski rozumował jak „towarzysz”, jak członek partii, nie byłoby nic prostszego, a zdaje się, że i nic łatwiejszego, niż uznać legalność rządu lubelskiego i w takiej czy innej formie stanąć na jego czele.
Piłsudski postąpił wręcz odwrotnie. Uznał legalność Rady Regencyjnej, jakkolwiek jej istnienie, jej fons potestatis opierała się na patencie cesarzy niemieckiego i austriackiego, i dopiero jako spadkobierca Rady Regencyjnej mianował rząd socjalistyczny. A więc nie ministrowie socjalistyczni powołali go na wodza, lecz on im rozdał urzędy.
Polityka ta uszła wówczas uwadze opinii publicznej, zresztą pismo żadnego wtenczas istniejącego kierunku nie było zainteresowane tym, aby ją podkreślać. Ale oto w siedem lat później, przed zamachem majowym, lewica sejmowa proponuje Piłsudskiemu premierostwo, oddaje mu władzę – Piłsudski tę propozycję odrzuca i… po władzę sięga drogą zamachu stanu. Czy wynikało z tego, że zamach był niepotrzebny? – Nie, wynika z tego, że Piłsudski rozróżniał bardzo wyraźnie władzę otrzymaną z rąk przyjaciół i władzę, którą wziął sobie sam.
Trochę tego samego było w tym, że Piłsudski zamiast jako trybun ludowy sięgać po władzę via rząd lubelski, jako tego rządu lubelskiego przywódca, ale i towarzysz, woli dojść do władzy inaczej, otrzymać ją ze słabych rąk Rady Regencyjnej.
Rada Regencyjna oddaje zresztą tę władzę niechętnie, ale ma przeciwko sobie prawicę w postaci endecji i lewicę. Aktywiści, którzy byli jej oparciem, likwidują się pośpiesznie sami, starając się przeważnie powrócić do szeregów endeckich lub lewicowych.
Książę Lubomirski stawia jednak warunek, że Piłsudski otrzymuje władzę tylko prowizorycznie, przejściowo, że ją złoży w ręce konstytuanty. Piłsudski warunek ten przyjmuje i lojalnie dotrzymuje, jakkolwiek zupełnie nie jest pewien wyborów do przyszłego sejmu.
Piłsudski mianuje gabinet Daszyńskiego, przeciwko któremu powstaje cała burza oburzenia, jak się zdaje dość na rękę Piłsudskiemu, który skierowuje ją w stronę Daszyńskiego, zastępując go osobą Moraczewskiego i zbywając tamtego uprzejmymi komplementami w wystosowanym do niego liście.
Poza tym od razu oddaje się formowaniu wojska.
Gabinet Moraczewskiego jest gabinetem radykałów, którzy nie utracili jeszcze dziewictwa swych radykalnych złudzeń i marzeń. Wydają oni dekrety pozostawiające dużo do życzenia tak pod względem formy, jak i treści. Od gabinetu odsunęli się zapraszani tam ludowcy Witosa, zasiada w nim tylko lewica ludowców, „Wyzwolenie”, i socjaliści. Wprowadza się drogą dekretów szereg najradykalniejszych reform społecznych, pięcioprzymiotnikowe, idealnie demokratyczne prawo wyborcze do sejmu itd., itd. Między innymi minister Stanisław Thugutt, członek partii „Wyzwolenie”, zmienia herb narodowy, nakazując zdjąć z głowy orła koronę królewską. I tutaj raz jeszcze zwycięży Sienkiewicz. Mniejszość chce mieć orła z gołą głową, „aby mu ciężko nie było”, według peowiackiego określenia, ale ta mniejszość to bardzo szczupłe tradycje rewolucji europejskiej XIX wieku, republikanizmu, radykalizmu. Sienkiewicz nie tylko zwyciężył, ale znowu połączy nieprzejednanych wobec siebie endeków i stańczyków. Endecy wołają oczywiście, że nastąpiła profanacja godła narodowego, a przemądrzały „Czas” napisze artykuł, że korona