’n skerp teenstelling met die hooftema vorm. III. Presto agitato Dit is eintlik die “eerste beweging”, ’n passievolle en stormagtige sonatebeweging met sterk ritmiese effekte en fortissimo akkoorde.
Sonate no 17 in D min op 31 no 2 (23 min) Beethoven het glo self ’n verband tussen hierdie sonate en Shakespeare se Tempest gelê, en soms word dit so genoem. I. Largo – Allegro Wat ’n inleiding kon wees, word na net meer as een maat deur die stormagtige eerste tema onderbreek. Die hooftema, wat met oorkruiste hande gespeel moet word, is dramaties aangrypend in sy enkelnotige eenvoud teenoor stormagtige begeleiding. II. Adagio Na ’n byna onheilspellende begin met beangstigende viernootpatrone in die linkerhand verskyn, gemerk dolce, een van die meesleurendste melodieë van hierdie meester. III. Allegretto Onafgebroke (byna 7 min lank) word ’n arpeggioagtige patroon volgehou, deur verskeie kommentators ’n moto perpetuo genoem.
Sonate no 21 in C op 53 (“Waldstein”) (25 min) I. Allegro con brio Gejaag, nerveus begin hierdie beroemde sonate van die middelperiode met ’n sterk ritmiese patroon wat vandag aan Orff herinner. Die wisselinge in toonaard van hierdie beweging is verstommend. II. Introduzione – Molto adagio ’n Kort, gedrae stadige tussenspel dien as inleiding tot III. Allegro moderato, ’n rondo, wat met baie gebruik van die linkerpedaal en in totale kontras met die basiese ritmiese eerste beweging gespeel moet word. ’n Swewende rustigheid oorheers hierdie beweging.
Sonate no 23 in F min op 57 (“Appassionata”) (24 min) Saam met die Waldstein die kenmerkendste sonate uit Beethoven se middelperiode. Daar is heelwat ooreenkomste tussen die twee sonates: albei is hewig emosioneel met ’n rustige verposing tussen twee heftige bewegings. I. Allegro assai Met ’n dreigende afwaartse patroon van drie note stort die sonate hom onmiddellik in ’n dramatiese uiteensetting. Trillers en ’n motief wat herinner aan *Simfonie no 5 kenmerk die beweging. II. Andante con moto ’n Stel van vier variasies op ’n pragtige terughoudende melodie wat onmiddellik, sonder enige inleiding, aangekondig word. Sowel die tweedelige tema as die eerste drie variasies het verskeie herhalings. III. Allegro ma non troppo Weer eens ’n dramatiese, selfs nerveuse beweging, met ’n donker oktaafmotief in die linkerhand en snelle passasies in die regterhand.
Sonate no 24 in F-kruis op 78 (9 min) Hierdie feërieke tweedelige sonate was vroeër jare totaal onderskat, maar is die eerste suggestie in die klaviersonates van die derde periode; dit is in vele opsigte ’n voorloper van die Sonate no 31. I. Adagio cantabile – Allegro ma non troppo Van hierdie beweging, wat dolce gemerk is, het Schnabel gesê: “Te maklik vir ’n kind en te moeilik vir ’n volwasse kunstenaar.” Dit is vloeiende, liriese Somernagdroom-musiek. II. Allegro vivace ’n Lewendige afsluiting vir ’n kommerlose, dromerige werk. ’n Sterk ritmiese staccato tema word gevolg deur ’n ewe ritmiese tweede tema wat opgebou is uit gesinkopeerde gepaarde sestiendenote met ’n sterk staccato in die linkerhand. Pianiste verskil in hul plasing van die aksent in hierdie tema.
Sonate no 26 in E-mol op 81a (“Les adieux”) (18 min) Beethoven het Duitse opskrifte vir die drie bewegings gegee, maar sy uitgewers het dit tot die komponis se ergernis na Frans verander en daarom word die sonate n.a.v. die opskrif van die eerste beweging nie Das Lebewohl genoem nie. Dit is geskryf vir aartshertog Rudolf wat Wenen in Mei 1809 weens die Franse beleg moes verlaat. I. Les adieux: Adagio – Allegro Die tweede sonate ná no 8 met ’n uitgebreide inleiding tot die eerste beweging. Die openingsnote vorm egter ’n belangrike motto wat telkens gehoor word. Die uiterste akkoordspronge wys vooruit na die laaste sonates. II. L’absence: Andante espressivo Hierdie kort beweging, wat die gedagtes van die komponis tydens die vriend se afwesigheid moet voorstel, is eintlik net ’n uitgebreide inleiding tot III. Le retour: Vivacissimento Met ’n uitbundige akkoord word die vreugde van die weersien gekonstateer. Uitgelate musiek met ’n buitengewone passasie van unisono note waaraan deur gebruik van die pedaal ’n harmoniese effek gegee word.
Sonate no 27 in E min op 90 (13 min) Die twee bewegings van hierdie sonate, wat al byna tot die derde periode behoort, het Duitse tempo-aanwysings. I. Mit Lebhaftigkeit und durchaus mit Empfindung und Ausdruck (Lewendig en deurgaans innig en uitdrukkingsvol) Die beweging begin met vier kort frases, elk in ’n ander toonaard. Dit is lewendig en geanimeerd. II. Nicht zu geschwind und singbar vorzutragen (Nie te vinnig, en sangerig) As die oorlewering reg is dat hierdie sonate gekomponeer is ter ere van die troue van ’n vriend, dan moet hierdie beweging die innige en idilliese huwelikslewe voorstel – ’n voorteken van Mendelssohn se liriek.
Sonate no 28 in A op 101 (20 min) Beethoven, nog steeds in sy Duitse bui, gebruik Duitse aanwysings, maar verskaf dié keer ook Italiaanse vertalings. Albei word hier aangegee. Hierdie sonate kan beskou word as die eerste in die derde periode. Die laaste beweging is eintlik die hoogtepunt van die werk. I. Etwas lebhaft, und mit der innigsten Empfindung (Allegretto ma non troppo) Soos ook die laaste kwartette, skep die musiek die indruk van losheid, asof invalle en nie struktuur nie ’n rol speel. Maar die vorm is volmaak, hoewel uiters vry, en die vryhede wat die komponis hom veroorloof met die aanvaarde vorm is byna ongelooflik. Die ver uitmekaar geleë akkoorde met ’n byna hol klank, so tipies van die laaste periode, is duidelik aanwesig. II. Lebhaft, marschmässig (Vivace, alla marcia) Soos die eerste, ook ’n baie kort beweging; soos die tempo-aanduiding dit stel, ’n marsie. III. Langsam und sehnsuchtsvoll (Adagio ma non troppo, ma affetto) ’n Werk van buitengewone skoonheid en aangrypendheid wat oorgaan tot die finale IV. Geschwind, doch nicht zu sehr, und mit Entschlossenheit wat darem werklik onbevredigend bloot as Allegro vertaal word. Dit is ’n stralende deel wat van innerlike geluk en blymoedigheid spreek. ’n Vierstemmige fuga kom binne die beweging voor – een van verskeie fugas wat Beethoven in sy laaste sonates en strykkwartette ingevoer het.
Sonate no 29 in B-mol op 106 (“Hammerklavier”) (40 min) Veral in sy laaste jare was Beethoven baie gesteld op die gebruik van Duits en Hammerklavier was die woord wat hy vir pianoforte gebruik het. Dit is Beethoven se langste sonate, ’n werk van simfoniese afmetings. I. Allegro Imperieus is die beste woord om die selfversekerde, magtige openingsakkoorde te beskryf waarmee die eerste tema van die eerste beweging die sonate inlei. In teenstelling is die tweede tema meer liries. Albei is kort – weer ’n bewys van hoe Beethoven uit byna elementêre motiewe grootse komposisies (hier met inbegrip van ’n fugato) kon opbou. II. Scherzo: assai vivace Die eerste keer sedert die Sonate no 18 dat ’n scherzo in ’n sonate ingevoer word. Die kort en rustelose beweging is gebou op ’n kort, speelse frase wat op geniale manier in allerlei gedaantes herhaal word. III. Adagio sostenuto Dit is een van die langste stadige bewegings in alle musiek en ’n meesterwerk wat die aangrypendheid van die stadige bewegings in die laaste strykkwartette ewenaar. Dit is so heg gekonstrueer, met so ’n rykdom aan tematiese materiaal, dat dit feitlik onmoontlik is, selfs met musiekvoorbeelde, om die bou van die werk behoorlik te beskryf. IV. Finale: Largo – Allegro risoluto Die inleiding tot die beweging is ’n fantasie waarin die komponis se verbeelding en vindingrykheid vrye teuels het; daar is nie minder as vyf verskillende toonaarde nie! Die Allegro is ’n indrukwekkende driestemmige fuga wat sy plek kan inneem naas die *Grosse Fuge.
Sonate no 30 in E op 109 (20 min) I. Vivace ma non troppo ’n Fantasieryke beweging met afwisselende tempo. Oënskynlik is dit ’n bykans vormlose werk, maar dit is streng gekonstrueer. Die snellopende vaart word twee maal deur ’n adagio passasie onderbreek. II. Prestissimo Rusteloos, besonder vinnig en in sonatevorm is hierdie beweging byna ’n inleiding tot die slot, wat Beethoven blykbaar in sy laaste sonates die belangrikste deel geag het. III. Andante, molto cantabile ed espressivo Beethoven het hier ook nog die Duitse weergawe van die Italiaanse aanwysings bygeskryf. ’n Tema met ses variasies waarin die komponis byna alle moontlikhede van sy vredige cavatina benut. Hierdie tema is een van die pragtigste in die Beethoven-literatuur, vergelykbaar by die cavatina in die Kwartet opus 130.
Sonate no 31 in A-mol op 110 (19 min) I. Moderato cantabile, molto espressivo Hierdie oënskynlik eenvoudige, sangerige beweging met speelse arpeggio-lopies naas die liriese hooftema laat mens dink aan iets soos A Midsummer Night’s Dream. II. Allegro molto Soos die vorige sonate, is hierdie kort en snelle middelbeweging basies ’n inleiding tot die groots opgesette slot. Die coda lei tot III. Adagio ma non troppo – Fuga – Allegro ma non troppo Die Adagio is ’n wonderbaarlik eenvoudige Arioso dolente wat ontwikkel tot ’n fuga; dan keer die arioso terug en ná ’n aantal akkoorde, verrassend en bykans ongemerk, weer die fuga in omgekeerde