lees. En ek voorspel dat ek vir hom ’n groot teleurstelling gaan wees. Toe ons by ’n verkeerslig stop, kyk hy skeef na my en sê moeg: “Ek soek mense met ‘go’.”
By die menasie kry ek ’n kamer aan die punt van ’n lang stoep, wat klaarblyklik al dekades lank met swart politoer gepoleer word. My kamervloer is ook swart, en ’n prentelys wat met swart emalje bestryk is, strek reg rondom. Die grys komberse met swart en roomkleurige strepe aan een punt is styf oor die beddens getrek en laat my amper tuis voel.
Halfdood van die honger gaan soek ek die kombuis. By die huis is die kokke wit dienspligtiges met die sluwe kyke van gangsters agter hul opwasbakke en stowe, maar hier is net swart mans, onberispelik netjies in Franse sjefuniforms. ’n Kelner wat van diens af moet wees, hang aan ’n deurkosyn en dra ’n fez en wynrooi tuniek wat aan ’n Britse offisier uit die negentiende eeu kon behoort het.
Hy bring vir my ’n bord met toebroodjies wat met slaailinte versier is. Ek verorber dit op my bed, lê terug en raak aan die slaap.
’n Geklop aan die deur maak my wakker. Dit is ’n swart man in die skielike skemer en sy wilde oë laat my hart in my keel klop. Hy wys met sy borsel na die stewels wat hy in sy ander hand hou. Dit moet ’n batman wees, hy soek stewels om skoon te maak. Dis nog ’n vreemde ding, tuis moet ons ons eie skoonmaak.
Ek beduie woes: Geen stewels nie, geen stewels nie.
Ek besef dat ek, soos hy, nie praat nie. Ek skraap my keel en verduidelik dat ek nog nie my uniform het nie. Sy gesigsuitdrukking raak nog wilder – is hy dan ’n imbesiel? Hy draai sy kop vir ’n oomblik skeef sodat die laaste bietjie lig die riwwe en bulte van ou oorlogswonde daarop laat uitstaan.
Moeg en slaapbeneweld maak ek naderhand die deur in sy gesig toe en val op die bed neer. Toe ek weer wakker word, is dit heeltemal donker en ek strompel deur toe om seker te maak dat hy weg is.
Daar is niemand nie. Die hele plek is in doodse stilte gehul, behalwe vir my hartklop wat die hele kamer vul. Ek voel my pad terug na die bed om my horlosie te kry, maar stamp dit af op die vloer. Ek steier terug deur toe, waar ek die ligskakelaar probeer vind. Die lig is verblindend, sodat ek dit dadelik weer afskakel.
Ek tree uit op die stoep. Dit moet seker donkermaan wees; in die verte is daar net ’n paar vaal spikkels waar die siviele lewe begin.
Die siviele lewe … Ek het iets vergeet. Die gedagte gryp my so stewig vas dat ek moet teruggaan binnetoe en op die bed gaan sit.
Wat het ek vergeet?
Stadig raak die hangkas, die gordyne, die bedlampie en die gemakstoel se buitelyne sigbaar soos ek gewoond raak aan die donker. In die middel van die kamer hang ’n spiraalkoord met ’n kaal gloeilamp aan die punt.
Ek het vergeet om dít te doen. Om myself dood te maak. Die koord hang daar, amper onsigbaar. Dit daag my uit.
Die swaar stoel skraap oor die vloer toe ek dit onder die koord intrek. Ek pluk daaraan en knak my knieë om te toets of dit my volle gewig sal kan dra. Dis lank genoeg om om my nek vas te maak. Ek kyk of ek die stoel kan omskop, maar dis te swaar. Dan skop ek die rugleuning, en die stoel val so maklik om dat ek moet spring om dit te vang ingeval iemand die harde slag hoor.
Ek sit op die bed en bepeins die situasie. Dit sal die laaste beeld wees wat ek waarneem: die donkerte wat nog donkerte verberg, die niksheid.
Maar sê nou maar die koord breek? Dis net met ’n paar skroewe in die plafon vas; miskien is hulle reeds los van al die getoets. Ek mag dit dalk regkry om die koord weer aan die montuur vas te kry, maar daarvoor sal ek lig nodig hê.
Ek moet eers ’n paar kerse in die hande kry. Maar waar? Bowenal moet ek nie tou opgooi nie, nie weer nie, en daarom bevind ek my spoedig terug op die stoep, waar ek gaan staan omdat ek geen idee het in watter rigting wat is nie.
Ek gaan sit op die rand van die stoep, terneergedruk. Dit gaan nie werk nie. Ek kyk op na die sterre. Maria was lief daarvoor om in die donker op die gras te lê en na die sterre te staar. Annie … Annie, my hart raak seer van verlange na haar, maar sy het my gelos. Nog voor sy ooit behoorlik by my was.
En Ben … Ben het niks meer te sê oor die sterre nie.
Dit voel in elk geval of ek nie bestaan nie. Ek is duisend, tweeduisend kilometer van die huis af, ek weet nie eens hoeveel nie. Al wat ek is, is iemand op ’n geheime sending, sonder ’n paspoort. Ek het nog net met vier mense in hierdie vreemde land gepraat.
My hare staan regop toe ek besef wat ’n gek ek is. Ek is nie opgewasse teen die Weermag nie. Ek sal hoogstens vir Stomp Voorwerp ’n lastigheid wees, of ’n verskoning om nog ’n dag in Salisbury te kan bly.
Hulle sal eenvoudig sê ek het van ’n Bedford afgeval en my skedel gebreek. Hulle sal weier dat enigiemand my liggaam te siene kry. Deur myself dood te maak, sal ek my net volledig hul eiendom maak, om mee te maak soos hulle wil.
’n Bries steek op en iewers begin iets soos wilgerbome saggies ruis. Die lug is koel en ek besef dat ek nog nooit enigiets met groter klaarheid gesien het as dít nie: Die weermag het my verslaan. Sonder dat hy bewus was daarvan dat ek hom skade wou aandoen. Nie eens ’n oog geknip nie.
Ek sluip terug bed toe, maar ek bly wakker tot dit begin lig word en die voëls in ’n kakofonie lostrek.
Vier
So jy sien, Ben, dit was jou skuld dat ek my volgende naweekpas by die generaal-hulle moes spandeer. Jou boodskap was tog duidelik: Jy gaan nie my gasheer wees nie; ek moet eerder nie kom nie. My lot was verseël.
Jy ken dit alles, die ritueel: Die Saterdagoggend het ek vroeg opgestaan en aangetrek en na die deurmekaar bed gekyk. Toe het ek dit opgemaak en daarop gaan sit. Daarna het ek na die stoel verskuif. Toe my klere in die kas gehang en gaan sit. Ek het weer opgestaan en die gordyne oopgetrek en gestaar na die rotsblokke van kwartsiet wat bo die groot ou huis teen die heuwelhang uittoring.
Uiteindelik het ek my af in die lang, donker gang begewe. Ek het by die kombuisdeur gaan staan, diep asemgehaal voor ek dit oopgemaak het.
“Hallo, oom. Hallo, tannie,” het ek gestraal.
“Aa, ons familiegenie,” het my oom gegroet en my na my sitplek aan die punt van die tafel gelei.
“Ag, hier betrap jy my onverhoeds,” het jou ma gesê, en toe tot aksie oorgegaan.
Sy het twee eiers geneem en hulle in haar vuis saamgepers soos ’n man met ’n bierblik maak. Toe het sy die inhoud in ’n bak naby haar hand geplons en die doppe het in die asblik geval wat sy met haar voet oopgehou het. Sampioene, wors, tamaties en spek het tegelykertyd begin braai. Die ketel het gesuis.
Om haar oor haar kookvernuf te terg is ’n familiegebruik, maar daardie dag was my keel droog toe ek joviaal probeer sê: “Magic, pure magic.”
En dit was tog so – by julle was brekfis altyd iets om te onthou.
Maar hulle het nie op my opmerking gereageer nie. Jou pa het dadelik oorgeneem en begin vertel van sy eie basiese opleiding dekades gelede. Hy het sy beskuit in sy tee gedoop soos hy nog al die jare gemaak het. Jy weet mos, dit verdwyn soos ’n duikboot tot die tee sy vingertoppe raak, warm ofte nie.
“Sê my, wat dink jy van ons gewapende magte?” het hy gevra. Maar voor ek ’n antwoord kon fabriseer: “Weet jy, eintlik verveel dit my tot die dood toe om daardie vraag te vra.”
Hy het ’n sawwe stuk beskuit met ’n teelepel probeer uitvis en uit pure frustrasie die koppie weggestoot toe die beskuit disintegreer en sink.
“Dis die eerste vraag wat ons altyd vir enigiemand vra wat die land besoek. Wat dink jy van Suid-Afrika? Wat dink jy van Pretoria? Wat dink jy van my hond?”
Ek het geknik, probeer om taktvol te lyk. Dit was een van die generaal se gunstelingonderwerpe.
Met ’n abrupte gebaar het hy sy stoel teruggestoot en beduie ek moet hom volg. Jou ma het geprotesteer en ’n mandjie met roosterbrood uitgehou, maar die generaal het dit namens my van die hand