пагаршэнне стану здароўя і развіццё сухотаў.
Аднак фактам застаецца, што менавіта ў прамежак часу паміж 1852 і 1855 гадамі Віктар набывае шматлікія знаёмствы з прадстаўнікамі самых радыкальных рухаў сталіцы Расійскай Імперыі і знаходзіцца ў Маскве ў той час, калі ва ўніверсітэце паўстае зямляцтва студэнтаў з тэрыторыі былой Рэчы Паспалітай.
У асяродку студэнцкай моладзі панавалі дэмакратычныя ідэі, штуршком для актывізацыі развіцця якіх паслужылі падзеі Крымскай вайны, смерць Мікалая ІІ у 1855 годзе і прыход да ўлады імператара Аляксандра ІІ, на якога ўскладалі вялікія спадзяванні: “стракатая моладзь, якая прыйшла зверху, знізу, з поўдня і поўначы, хутка сплаўлялася ў кампактную масу таварыства. Грамадскія адрозненні не мелі ў нас таго абразлівага ўплыву, які мы сустракаем у англійскіх школах і жаўнернях; пра англійскія ўніверсітэты я не кажу: яны існуюць вылучна для арыстакратыі і для багатых. Студэнт, які б замануўся ў нас выхваляцца сваёй белай косткай ці багаццем, быў бы адлучаны ад “вады і агню”, замучаны таварышамі”.[118]
У гэты час у галоўных універсітэтах імперыі – у Пецярбургу, Маскве і Кіеве – навучалася амаль 1400 студэнтаў з зямель былой Рэчы Паспалітай, пры гэтым сярод іх выхадцамі з Каралеўства Польскага быў толькі 201 студэнт.[119] Яны аб’ядноўваліся ў студэнцкія зямляцтвы ці “гміны” па прынцыпе скончанай імі гімназіі, якія ўтваралі так званы “огул” – таварыства ўсіх студэнтаў з зямель былой Рэчы Паспалітай у пэўным інстытуце. Мэтай дадзенай арганізацыі была дапамога тым, хто не меў сродкаў на навучанне. Таксама пры таварыстве дзейнічала бібліятэка. У ёй мелася як легальная, так і забароненая цэнзурай літаратура, да набыцця якой прыклаў руку і Віктар Каліноўскі.
Канстанцін Каліноўскі ў Маскве. Прычыны пераезду ў Пецярбург
Пасля заканчэння Свіслацкай гімназіі Канстанцін Каліноўскі тры гады жыў у Якушоўцы, дзе дапамагаў бацьку ў вядзенні гаспадаркі. Усе грошы сям’і пайшлі на набыццё маёнтка, для далейшага развіцця якога патрэбныя былі новыя сродкі. Арандаваць і валодаць – вялікая розніца, якую новыя гаспадары адчулі адразу. Пясчаная зямля давала дрэнны ўраджай, у дадатак пачаліся праблемы з фабрыкай, паколькі канкурэнцыя не дазваляла мець высокіх прыбыткаў, як было ў першай палове 1840-х гадоў. Гэтыя праблемы з’яўляліся якраз тым, што дапамагаў вырашаць Канстанцін Каліноўскі, арганізоўваючы гаспадарку, працуючы на зямлі і вывучаючы сялянскае жыццё падчас вандровак па ваколіцах. Як бы склалася яго далейшае жыццё, каб не канфлікт з мачыхай? З-за яго на пачатку 1856 года Канстанцін вымушаны быў перабрацца ў Маскву да старэйшага брата і вырашыў, нарэшце, паступіць ва ўніверсітэт ды працягнуць навучанне.
Папярэдне, 16 студзеня 1856 года, ён атрымаў пасведчанне аб беднасці ад Гродзенскага прадвадзіцеля дваранства,[120] каб мець магчымасць паступіць па выніках экзаменаў без платы за навучанне. Паўгода Канстанцін актыўна рыхтаваўся да здачы іспытаў – якраз тады, калі ў Парыжы адбываліся перамовы аб завяршэнні Крымскай вайны.
Мірная