grootgeword,” sê Dominee. “Op sy dag was oom Daan ’n advokaat. ’n Moedswillige kêrel en dwars. Vol draadwerk. Hy gee net voor hy weet min en verstaan niks. Op skool was sy bynaam Slim Daantjie. Hy lees nie die Bybel in Afrikaans nie. Nee, hy weet weer beter, hy lees die Vulgaat om sy Latyn by te hou.”
“Dis donkiejare gelede dat ek ’n advokaat was,” onderbreek ek my leraar se twyfelagtige pryslied. Vir die proponent sê ek: “My pa is dood aan die einde van my eerste jaar in die praktyk as advokaat. Ek moes terugkom plaas toe om te boer. Jy kan maar sê die laaste 37 jaar op die plaas was vir my soos die Israeliete se veertig jaar in die woestyn. Maar ek het vrede daar gevind, geseënd ook gewees tussen die klipkoppe, volstruise en boerbokke.” Dominee sug en begin met die radio vroetel. Ek druk sy hand weg. “Tot heden vandag toe geen televisie op die plaas, geen internet, geen selfoon tussen die sandduine nie. Kyk na my, jong man.” Ek wys met my vinger na my gesig: “Kyk mooi. Wat sien jy?”
“Hoe bedoel Oom?” Hy maak of hy nie verstaan nie, maar hy kyk behoorlik. Ek het sy volle aandag, soos Kaspaas s’n wanneer ek vir hom ’n murgbeen gee om sy hare blink te hou.
“Soos jy my hier sien, is ek ’n moer in burg en meen.”
Die proponent knik instemmend.
“Jy bedoel ’n boer in murg en been, Daan,” sê Dominee.
“Dis wat ek gesê het.” Vir die proponent sê ek: “Ver van die beskawing moes ek keer dat ek nie in die groewe van die plaaslewe vasroes soos ’n moer aan sy bout in ’n eenskaarploeg langs die wenakker nie. Vergete en toegegroei onder die onkruid.”
Die proponent knik weer.
“Ek woon in dié deel van ons land waar jy, as jy die wêreld nie ken nie, kan dink dis woes en leeg soos aan die begin nadat God skeiding gemaak het tussen die waters en die waters …”
“… en ons op die droë grond agtergelaat is,” voltooi Dominee my sin. Hy wil hê ek moet die praatwerk doen en dan maak hy so.
“In dié woesteny,” gaan ek voort, “het doodslag ’n eie betekenis: die moordenaar maak nie net dood nie, hy maak mórsdood. As hy terugstaan en die werk van sy hande aanskou, sê hy: Jy is góéd dood. En dit is so.”
Ek vou my hande voor my bors in ’n Dürer-gebed: “In die jare tagtig het ’n klomp mans ’n polisieman flou gejaag en hom met messe en skroewedraaiers gesteek. Sy uniform was aan flarde, sy lyf vol gate. Die rondgaande hof het vir weke op ons dorp gesit. Die hofsaal was te klein.” Ek bly ’n oomblik stil. “Wat dink jy het Dominee gedoen?” Ek staar stip na die proponent. “Dominee het ons kerksaal beskikbaar gestel vir die verhoor. Vir weke daarna was die saal gepak. Dit het gelyk of die susters voortdurend verkoping hou.”
’n Rukwind skud die kar. “Is die lugverkoeling nie te koud nie?” vra Dominee.
Ek en die proponent voel nóg hitte, nóg koue. Ek klop op die jong man se been en fluister: “In die laat jare negentig het matriekseuns ná ’n partytjie ’n boemelaar met ’n bofbalkolf doodgeslaan.”
“As die wind so aanhou waai, kan die boere vergeet van reën,” sê Dominee.
Ek sien die punte van die proponent se voortande tussen sy bo- en onderlip. Deurskynend wit soos een van Magrieta se porseleinpotte. ’n Effense spoegie daarop. Op sy tande. My gees raak onrustig in my: “Ons bly op die plek van wonde. Ontelbare wonde,” fluister ek en maak my oë toe.
“Tyd om water af te slaan,” sê Dominee, trek van die pad af, klim uit.
Ek maak my oë oop en priem in die jong man se oë soos ’n reënmaker ’n slang begogel. “My plaas, Ystervarkfontein, is ’n oase in die woestyn. Daar is ’n bron met water, water vir ’n hele dorp selfs wanneer al drie die susterkerke en die sektes dieselfde naweek nagmaal hou. Jy moet kom kuier. In die grot vol wilde varings en mos groen op die klippe waar die fontein uitborrel, sal jou hart soos ’n jong hert opspring in jou binneste.” Die proponent sluk hard, sy gorrel wielie-walie, sy oë knip-knip. “En daar is ’n gronddam met eende op die water en vinkneste in die wilgers en ’n bankie op die wal waar jy kan sit en kyk hoe die volmaan oor die rante opkom.”
Ek maak die kardeur stadig oop, klim uit en gaan staan langs my predikant in die wind en die warm son.
Die warm son het my spoggerige woorde doodgebrand terwyl ek my oumansdruppels langs Dominee drup en vergeefs probeer keer dat die wind hulle teen my broekspype waai. Ek het nie weer my mond oopgemaak op daardie rit nie.
Laat ek jou iets vertel wat jy nie weet nie, Kaspaas. ’n Proponent is ’n afgestudeerde teologiestudent wat as predikant beroepbaar is. Jan-Willem was ’n proponent toe hy die hasepad gekies het, ’n jaar voor die rit tussen Kaapstad en ons dorp waaroor ek nou net geskryf het. Jy was toe al ’n goeie ses jaar by my op die plaas.
Omdat jy nog sukkel om Afrikaans en Latyn te verstaan, sal ek vir jou verduidelik: die werkwoord proponere beteken om iets voor te lê; om ten toon te stel. Die proponent het daardie dag in Dominee se kar niks voorgelê nie, Kaspaas, dit was ek wat myself ten aanskoue van die jong man en my predikant ten toon gestel het, selfs my hand op die proponent se knie gesit het. Dis ek wat sonder stertvere gepronk het.
En daar vertel Dominee ook nog vir die jong man ek lees die Bybel in Latyn. Nou dink hy dalk ek het Roomse neigings. Ons het ’n plig om dié mooi taal aan die lewe te hou, Kaspaas. Gaan lees die profeet Sefanja in Latyn. Dis taal op sy aangrypendste. Met Engels en jou bietjie Afrikaans sal die krag en skoonheid van die sterwende ou taal, as jy dit aanhoor, jou blaf vleuels gee. Ons moet dankbaar wees dat, na barbare die Romeinse Ryk oorval het, taalbulle dié taal in kloosters vertroetel en bewaar het.
Na die aankoms van die proponent het ons Sondag vir Sondag na die verkondiging van die Woord gaan luister. Die jong man se preke was vir my vertroostend ná Dominee se vuur-en-swawel-boodskappe. Dié ou vriend van my is tog so teen die sonde.
’n Paar maande na hy weg is, het ek een aand toe ons op die stoep na die Suiderkruis sit en kyk, vir jou gesê: “You know, Kaspaas, when I think back to the conversation with the proponent, I am slain. Overcome with shame and sorrow. Sorrow, yes. Wat kyk jy my so? I’m acquainted with grief. Anyway, you just listen: the conversation with that young man went wrong. So terribly wrong. Ek het al my appels op een slag uit die krat gegooi.” Jy het op die gevlegte grasmat langs my voete gelê, jou een oog toegemaak en met die ander na die stukkie biltong in my hand gekorrel. “He never came to visit us, did he?” het ek gesê. “He never did. Not even once.” Ek het die biltong in my mond gesteek en dit gekou sonder om dit te proe. “Not even once.” Jy het jou lippe afgelek.
Maar toe ek vir jou sê: “Die probleem, Kaspaas, is dat ek bang was ’n man kan dalk oud raak as hy wag tot die Vaalrivier se water eendag helder word,” het jy eers met jou een poot en toe met die ander al langs jou neus af gevryf, kompleet soos Maria dos Prazeres se hond wanneer hy sy trane afgevee het. Toe het jy drie keer genies. En ek het drie keer bless you gesê en die seningrige stukkie biltong uit my mond gehaal en vir jou gegee.
Die stoel waarop ek sit en skryf se een poot is korter as die ander een. Hoe sou die ounooi geweet het skrywers sit op gebreklike stoele? Ek probeer vir die soveelste maal nesskrop en sien die visse in die koidam voor my seldeur se wriemelende lywe skitter in die son.
Weet jy wat sien ek nog, my vriend? Ek sien ’n ou man op ’n onvas stoel wat ’n jakkalsdraai met sy storie loop en nou moet sorg dat hy terugkeer na die hedelyn as hy nie wil hê sy oorlede vrou moet vannag weer kom kla dat hy nie vir haar sing nie.
Ek sien ook dieselfde ou man aan ’t suipe in die Royal Hotel, omdat die moed hom ontbreek om vir sy dokter te sê hy wil sy batterye laai met ’n Viagra-pil.
Na Dominee daar uit is sonder om te groet, het die Royal Hotel se vetterige slaptjips in my krop vasgesteek en ek het die laastes vir jou op ’n klein papierservetjie op die vuil mat uitgekrap. Toe het ons in die hitte teruggeloop na die koöperasie, in die bakkie geklim en na die dokter se spreekkamer in ’n ou woonhuis in die voordorp gery. Jy het op die stoep in die skaduwee gaan lê.
Die