hart en in die aanskouing van jou oë.
Ek was erg bekommerd oor dié profesie van die Prediker in my bakkie op pad plaas toe ná die vrolike meisie my Viagra-plan gefnuik het. Wat as ek dood neerslaan soos Klein Gielie Malan na ek die bulpil gedrink het? Die are rek en al die bloed pomp net op een plek in … Wat as daar nie genoeg bloed oor is vir die hartare nie? Wat as die hartspier kramp en ek sak inmekaar as die groot oomblik aanbreek, of sommer langs die kombuistafel, my gesig in die bord ontbytpap, en ek in Blommetjie se bies versmoor?
Jy onthou die dag, Kaspaas, by die skaapooi wat obseen stywe bene in die lug gelê het, blou in die bek, tong geswel, wurms wat uit die neus val, toe ek vir jou gesê het: “Dis hoe ’n mens lyk as daar met hom in gerig getree word.”
Ek kyk van my skryfwerk af op: ’n koivis spring in die lug, plons terug en verdwyn in die water.
Die dood, daardie verposing in die reis waarvan ek vroeër gepraat het, bly vir my ’n probleem. Tota vita discendum est mori. Seneca die Stoïsyn, ’n banneling soos Ovidius, onderrig ons dat die mens gedurende sy ganse lewe geleer moet word om te sterf. En toe, Kaspaas, maak hy ’n gemors van sy eie dood. Nero het laat weet hy moet homself om die lewe bring. Seneca reël ’n sterwenspartytjie soos Sokrates. Ten aanskoue van sy vriende sny hy sy polsare af. Maar die dood wil nie kom nie. Toe sny hy die are op sy enkels deur. Maar die dood bly weg. Soos sy held drink hy die gifbeker. Tevergeefs, die dood lag vir hom. Die arme Seneca, wat sy lewe lank aan asma ly, klim in die bad en daar versmoor hy in die stoom en die dood neem hom weg.
Waarom kon die Here nie in sy skeppingsplan, ten minste vir ons Protestante, voorsiening gemaak het vir ’n waardige genadedood en daarna behoorlike vervoer hemel toe nie? Jy besluit self wanneer jou tyd daar is, groet jou familie en vriende oor ’n koppie koffie en beskuit, gaan slaap op ’n Klaasvakiematras in jou rietdak-nagmaalshuisie langs jou kerk vir die oorvaart, en word in die Paradys wakker. Geen ontydige gehyg en gesnak na asem nie, geen doodsgeroggel as jy aan ’n pot lensiesop of ’n paar kreefsterte smul nie. Ná jy ontslaap het geen draaiende groen brommers om jou dooie liggaam nie. Geen muntstukke wat van jou oë afrol as jy wil loer wie jou begrafnis bywoon nie. Geen kopersmaak op jou tong as jy skelm aan die begrafniskerrie en gestoofde perskes wil proe voor jy, attestaat de morte in die een hand en jou doopseel in die ander, die hemelse ontvangsaal binnevaar nie.
Eintlik, Kaspaas, wou ek vertel hoe ek op pad huis toe van die apteek af by Witklippieskraal aangery het, en hier sit ek en kritiseer die Here omdat hy nie beter voorsiening maak om ons te karwei oor die waters van daardie stroom, diep en donker, wat ons so kwel nie.
Elsie, my buurvrou by wie ek op Witklippieskraal langs gery het, en die ounooi was kamermaats op universiteit en het saam by die hoërskool op ons dorp begin skoolhou. Elsie het huishoudkunde gegee en die ounooi Engels en Latyn. Koos, my buurman wat op Witklippieskraal geboer het, het na Elsie gevry. Sy het my aan die ounooi voorgestel. Ses maande na die twee jong onderwyseresse begin skoolhou het, is Koos en Elsie getroud. Drie jaar later het my en die ounooi se gebooie geloop. Voor ons troue het ek eenkeer in ’n vrybrief aan haar geskryf dat ek haar uit die diepte van my hart liefhet: Te amo ab imo pectore. Sy het in Latyn teruggeskryf. Het ek gesukkel om haar antwoord vertaal te kry! Catullus kon by haar gaan leer het hoe om liefdesgedigte te skryf. Laat ek dit maar erken, Kaspaas: die ounooi was slimmer as ek. En meer geleerd. Ek het nie verstaan wat sy bedoel het nie toe sy jare later na ’n argument vir my gesê het: “Jy verkies Eros van Thespiae eerder as Afrodite van Knidos, Daantjie.” By dié woorde het sy nie na my gekyk nie. Net haar bitter tee gesit en roer. Toe sê sy: “En ek het gedink die fout lê by my.”
Ek en die ounooi het vieruur smiddae op die voorstoep koffie gedrink en koek geëet. Die ounooi was nie ’n wafferse kok nie, maar Sannie Coetsee, ’n ou vriendin van my, het haar leer melktert bak. My vrou het daardie laaste jaar voor die kanker haar oorwin het, probeer om haar doktorsgraad in die Engelse letterkunde klaar te maak en was steeds besig om my literatuur- en kunsgewys te probeer beskaaf. Ek moes gereeld deurloop onder die aanslag van woorde soos diskoers (haar woord vir ’n geklets), metafiksie (’n storie waar die skrywer sy naeltjie losskroef) en intertekstualiteit (waar skrywers met hul maatjies se naeltjies peuter).
Die alomteenwoordige metafoor, die ewige cliché verskuiwing van grense en die aanstellerige in gesprek tree met skrywers en digters, om nie eers van die grootdoenerige aan bod kom te praat nie, het die riffels in my harsings platgetrek.
Die kuns is ernstig, het my vrou my vermaan wanneer ek met haar die draak steek. Letterkunde lag nie, het ek geleer, dit kraak en splinter af as dit net probeer glimlag. Selfs in die Ou Testament is daar meer grappe as in die literatuur, en ons weet Bybelkarakters lag slegs as hulle lag tot eer van die Here. En dit was nie altyd moontlik nie.
Een Saterdagmiddag het ek van die voorstoep af die hoenders dopgehou wat langs die huis in die sand lê en skrop het. “Kyk hier, Daan,” het die ounooi gesê, haar wysvinger op ’n kleurfoto in ’n duur boek wat sy per pos bestel het, “hoe tekenend van Rubens se oeuvre.” Ek het vinnig geloer na die lywige tannie, nakend uitgestrek op ’n klipbank, ’n klomp kaalstert seuntjies met vlerkies swewend om haar. Aan haar vet boud raak ek nie, het ek gedink.
Rubens se aangrypende portret van Seneca se dood was ’n ander storie, en natuurlik so ook Michelangelo se prente van die vroulike liggaam. Liefie het een Sondagmiddag vir Ragel bygestaan om die koffie en eetgoed stoep toe te bring toe hy sien ek en die ounooi kyk na dié vrouens.
Hy loer toe oor my skouer. “Hoe’s daai fris mannetjies dan gepram, Klei’baas?” het hy sy onbegrip verwoord.
Liefie was bietjie van ’n rouriem. Ragel het hom ’n stamp in die ribbes gegee. “Toe jy! Loop bring die Hertzoggies uit die spens.” Daardie tyd het ons nog van Hertzoggies gepraat, lank voor dit nodig was om hulle te transformeer tot klapperkoekies om skrifgeleerde Sadduseërs te behaag.
Liefie se opmerking oor die vrouens het my laat lag, maar ek het die frons tussen my eggenote se oë gesien toe sy die melktert sny.
Ons het saam grootgeword, ek en Levi de Wee. Na Levi se pa dood is, het hy my voorman op die plaas geword en met Rachel, ’n meisie uit ’n ander kontrei, getrou. Vir die plaasmense was hy nie Levi nie, hy was onse Liefie. En Rachel het vinnig Ragel geword. Baie Sondae na die ounooi se dood het ek en jy middagete by hulle aan huis geniet. Ragel het gesorg dat daar altyd ’n been vir jou was, Kaspaas.
Na Liefie sy mening oor Michelangelo se kuns uitgespreek het, is hy en Ragel terug kombuis toe. Die ounooi het deur die kunsboek geblaai en toe sy later kookmelk uit die pêrelwit bekertjie in haar koffie gooi, sê sy: “Jy en die kat van Saffraan, ou man, weet ewe veel van die estetika.”
Jare later het ek nog die woorde onthou en terwyl ek met my skoensool oor jou pens vryf vir jou gesê: “My late wife, Kaspaas, compared me to a cat from Saffraan.” Jy, wat net Engels verstaan het, het opgestaan van jou grasmatjie voor my stoel en my hand gelek.
Wat ’n vriend het mens in ’n hond, sê ek altyd.
My gedagtes draal by ander dinge vandag, Kaspaas. Ek sal nou skryf hoe ek op pad plaas toe by Koos en Elsie Steyn aangery het om hul inkopies af te lewer. Onthou jy hoe jy my vertrap het om uit die bakkie te kom wanneer ons daar stilhou en jy met ’n bewende, stokstyf, regop stert tussen Witklippieskraal se honde vassteek en jou oorgee aan die plesiere van jou reukorgaan? Die laaste spuit teen die bakkie se wiele was jou verpligting. Hierdie trofee het jou vriend, Generaal, die grootste hond op die werf, jou probeer ontneem tot jul water opdroog.
Elsie kom by die voordeur uit, ’n blou doek om haar grys hare, haar hande vol meel. “Caruso is in 1921 dood aan bloedvergiftiging.”
“Hoe weet jy dit?”
“Ek bak soetkoekies en luister radio. Kom drink ’n glas gemmerbier, ou vriend.”
“Ek weet nie hoe jy dit nog regkry om radio te luister nie. Ek is binne vyf minute so omgekrap dat ek die ding afskakel.”
“Jy is nes Magrieta oor taal.”
“Sy spook by die SABC as sy hoor hoe hulle die lug besoedel. ’n Mens sou dink goeie Afrikaans is die slang se kop agter jou hakskeen.” Sy lag. Ek loop