Rumeli’de ve Anadolu’da ne kadar vezirlik, ne kadar beylerbeyilik, ne kadar sancak beyliği, haslık, her eyalet ve sancakta ne kadar padişah hası, vezir hası, beylerbeyi hası ve sancak beyi hası vardır onu bildirir ve her eyalette ne kadar serbest zeamet, her sancakta ne kadar tımar ve zeamet vardır, Süleyman kanunu üzere cebelileriyle ne kadar asker olur, onu beyan eder.
Rumeli Eyaleti 24 sancaktır kılıç sayısı 1227 zeamet, 12.287 tımar
Yukarıda yazılan 20 tane109 Rumeli Eyaleti’nde, Süleyman Han Ka nunu üzere 176 sancak110 vardır. Kılıç zeametleri 3306, kılıç tımarları 37.389 olup111 zeamet ve tımar olarak toplamı 40.685 kişidir.112
Anadolu Yakasındaki Eyaletler, Sancaklar; Zeamet, Tımar ve Muaf Müsellemler
4 Urfa’nın eski adı.
1 “İltizam” bir yerin herhangi bir vergisini bir şahsa vermek usulüdür. O şahıs bu vergiyi topladıktan sonra devlete bir pay verirdi.
Yukarıda yazılmış olup usul ve âdetle idare olunan eyaletler insancakları 151 tanedir.113 Kılıç zeametleri 1571 tane,114 tımarları ise 41.286 tanedir.115 Kanun gereğince bu eyaletlerin cebelileriyle bütün askerine ve yıllık iltizamla idare olunan eyaletlerin vezirlerine ve askerine mahsus para verildikten sonra kalanı devlet kapısına gönderilir. Mısır, Habeş ve Bağdat geliri devlete gider. Tarablusşam ve Sayda eyaletleri dahi böyledir.
Has ile İdare Olunan Eyaletler ve Beylerbeylerinin Hasları
Bütün memleketin geliri üç kısımdır: Birincisi padişah hası, ikinci kısım vezir, beylerbeyi ve beylerin hasları, üçüncü kısım zeamet ve tımarlardır.
Rumeli beylerbeylerinin hasları: 11 kere 100.000 akçadır.116
Anadolu hasları: 10 kere 100.000 akçadır.
Karaman hası: 660.071 akçadır.
Şam hası: 10 kere 100.000 akçadır.
Sivas hası 9 kere 100.000 akçadır.
Erzurum hası: 12 kere 100.000 ve 14.600 akçadır.117
Diyarıbekir hası: 12 kere 100.000 ve 660 akçadır.
Van hası: 11 kere 100.000 ve 32.000 akçadır.
Budin hası: 8 kere 100.000 ve 80.000 akçadır.
Adalar hası: 885.000 akçadır.
Halep hası: 817.760 akçadır.
Maraş hası: 628.450 akçadır
Bosna hası: 650.000 akçadır.
Tımışvar hası: 806.790 akçadır.
Kars hası: 820.770 akçadır.
Çıldır hası: 925.000 akçadır.
Trabzon hası: 734.850 akçadır.
Rakka hası: 681.056 akçadır.
Musul hası: 682.000 akçadır.
Şehrizor hası: 11 kere 100.000 akçadır.
Tarablusşam hası: 786.000 akçadır.
Özi hası: 988.000 akçadır.
Kırım Sultanı hası: 12.000 kere 100.000 akça basım Kefe İskelesi gümrüğünden alır.
Kefe Paşası hası: 679.000 akçadır.
Eğri hası: 800.080 akçadır.
Kanije hası: 746.060 akçadır.
Mora hası: 656.000 akçadır.
Bağdat hası: 12 kere 100.200 akçadır.
Basra hası: Vezirlik olduğundan beri 10 kere 100.000 akçadır.
Elhasa Eyaleti: Vezirlik değildir ama hükûmet olmakla 888.000 akçadır.
Mekke Eyaleti: Şerif,118 Mısır Sürresi’nden119 alır.
Habeş Eyaleti: 10 kere 100.080 akçadır.
Mısır Vezirleri hası: 487 Mısır kesesidir.
Tunus, Cezayir, Kıbrıs, Rodos serdarı, Vezir Kaptan Paşa hasları: 12 kere 100.000 ve 700 akçadır. Kanunî Sultan Süleyman zamanında serdara kâfirlerden öç almak için izin verilip bütün deniz beyleri ve kaptan paşa dahi onun tedbiriyle sefer açardı. Derya kaptanı bütün deniz paşalarından önce gelirdi. O suretle de gelip “Hayreddin Paşa” olurdu.120
Yeni Fetholunan Varat hası: 790.000 akçadır.
Yeni Fetholunan Girit Adası Serdarının hası: 11.990 akçadır. Girit hepsinden sonra fetholundu. padişah hattı yazılırken böyle has ihsan olunmuştur.
Kanunî Sultan Süleyman Han kanununa göre hangi memleket önce fetholunduysa onun vezirinin ve paşasının hası ziyade olur, sonra fetholunan vilayet hâkiminden121 üstün tutulurdu. Ama bazı yaşlı vezirlere arpalık sancaklar ihsan olunmuştur. Böylece Adana eyalet olmuştur. Softa Mehmed Paşa’ya lütuf olarak verildiği zaman Adana hası 11601 akça idi. Mısır valisinin iki sorguç taşıması kanundur. Habeş veziri iki otağ taşır. Bağdat veziri de öyle.
Padişah, Anadolu gazalarında bulunsa divanda ve bayramlarda padişah huzuruna önce Mısır, sonra Bağdat, sonra Habeş, sonra Budin, sonra Anadolu, sonra Maraş beylerbeyileri, sonra kaptan paşa girer. Ama Rumeli’de olsa önce büyükvezir, sonra Budin veziri, sonra Mısır, Habeş, Bağdat, Rumeli, sonra eyaletlerden fethi eski olanlar, elhasıl eyaletler kıdemlerine göre birbirlerinden önce dururlardı.
Sultan Süleyman Han’ın kanununa göre herhangi beylerbeyi ne kadar hasa malikse her 5000 akçaya karşılık bir mükemmel cebeli ile sefere katılmak mecburiyetinde idi.
Rumeli Eyaleti’nin Sancakları
Rumeli eyaleti 24 sancaktır. Mal defterdarı, çavuşlar kethüdası, defter emini, defter kethüdası, tımar defterdarı, alaybeyi, çeribaşısı, voynuk ağası ve zeamet ile 7 yörük beyi vardır. Sancakları şunlardır:
Sofya sancağı, paşanın tahtıdır.122 Köstendil sancağı, İskenderiye123 Tırhala sancağı, Ohri sancağı, Avlunya sancağı, Delvine sancağı, Yanya sancağı, Elbasan sancağı, Çermen sancağı, Selanik sancağı, Üsküp sancağı, Dukagin sancağı, Vidin sancağı, Alacahisar sancağı, Pirzirin sancağı, Vulçetrin sancağı, Sağkol sancağı, Solkol sancağı. Ama Silis-tire, Niğebolu